Vuostálassánit/antonymat
Antonymaid, dahje vuostálassániid, nammadeami sáhttá árvvoštallat máŋggalágan sátnevuostálasvuođa ektui. Vuosttaš maid jurddašit lea dávjá ahte antonymain lea čielga vuostálasti mearkkašupmi nugo čáhppat – vielgat, eallin - jápmin. Antonymaid sáhttá maid geahččat komplementára mearkkašumi ektui, nugo nisu – dievdu, dahje goabbatbeallásaš mearkkašumi ektui, nugo eadni ja mánná. Ollu sániid sáhttá juohkit graderejuvvon mearkkašumi mielde. Dakkár antonymaid sáhttá bidjat goabbat geahčái skála. Ovdamearkkat graderejuvvon antonymain leat galmmas - liekkas, guhkki - oanehaš. Sániid sáhttá maiddái juohkit antonyman oktiigullevašvuođa mearkkašumi mielde, nugo mánnodat - disdat (Golden 2003 (1998):48). Antonymaid lea dattetge váttis juohkit dieidda namuhuvvon antonyma kategoriijaide, muhto diđolašvuohta vugiin movt antonymaid lea vejolaš nammadit addá jurdagiid movt bargat antonymaiguin. Ovdamearkka dihte sáhttá luonddufágas bargat antonymaiguin mat muitalit temperatuvrra, dálkki ja luonddu birra, nugo buolaš – báhkka, jiekŋa – čáhci, jiekŋut - suddat. Fuolkevuođa barggus sáhttá čalmmustahttit antonymaid maid ráhkada oktavuođaid vuođul, nugo áhkku-áhkkut, áhkut – áhkkubat.
Antonymaid sáhttá nammadit buot sátneluohkáin. Ohppiide heivešii bargobihttán gávdnat ovdamearkka dihte vearbbaid main lea vuostálasti mearkkašupmi, áinnas iešguđetge fáttáid mielde. Ovdamearkka dihte vearbbat mat muitalit maid olmmoš sáhttá bargat, nugo moivet – čorget, galbmot – báhkkanit.
Antonymaid čalmmustahttin fuomášuhttá ohppiide antonymaid gielalaš gaskkustanreaidun. Antonymaid geavaheapmi teavsttain sáhttá ealáskahttit teavstta fuomášuhttimiin, dahje hirpmástuhttimiin. Dát geavahuvvojit dávjá muitalusain, divttain ja lávllateavsttain. Oza áinnas ovdamearkkaid teavsttain gos antonymat lea gaskaoapmin. Dasto sáhttá ohppiiguin searválaga ráhkadit somás cealkagiid main geavaha antonyma páraid gielalaš gaskkustanreaidun. Čalmmustahte áinnas ovdamearkkaiguin mat čájehit makkár váikkuhan gaskaoapmi antonymaid sáhttá leat cealkagis. Ovdamearka: Cealkka antonymaid haga: Guokte biilla vudjet gilvvu. Cealkka antonymaiguin: Stuora fiskes biila ja rosa unna biillaš vudjet gilvvu.
Girjjálašvuohta:
Golden, Anne (2003): Ordforråd, ordbruk og ordlæring i et andrespråksperspektiv
Dá leat muhtun árvalusat movt sáhttá bargat antonymaiguin:
• Ohcet relašuvdnaantonymaid olbmuid iešguđet oktavuođain:
Áhkku - áhkkut/áhkut - áhkkubat, eanu - neahpi, muoŧŧá - muoŧŧal, irg i- moarsi
Oahpaheaddji – oahppi, bargoaddi - bargi, Hárjeheaddji – hárjehalli
• Ohcet antonymaid mat sáhttet muitalit luonddu ja dálkki birra:
Vuopmi-duottar, várri - dievvá, dálki – fiertu, arvi - borga, bovdna – roggi.
• Ráhkadehket somás cealkagiid main geavahehpet antonymaid. Čalmmustahte áinnas ovdamearkkaiguin mat čájehit makkár váikkuhan gaskaoapmi antonymaid sáhttá leat cealkagis. Ovdamearka: Guovttis bođiiga sisa. Nubbi lei boaris dego eanan ja nubbi lei nuorra dego suoidni. Čilgehus antonymaid geavaheamis gielalaš reaidun: Boaris ja nuorra leat kontrásttat, ja go daid bidjá ovtta cealkagii de lea čielga vuostálasvuohta. Dát dahká cealkaga miellagiddevažžan ja lohkki fuobmá erohusa ja cealkaga šaddá álkibun ipmirdit.
• Makkár antonymaid gávdnabehtet vearbbain, dahje eará sátneluohkáin? Dá lea tabealla mas leat ovdamearkkat. Vuollelis leat eanet sánit maid sáhtát geavahit oahpahusas.
Eanet antonymat maiguin oahppit sáhttet bargat:
Adjektiivvat:
unni, stuoris, galmmas, liekkas, garas, dimis, rušas, linis, bolffas, njárbat, assái, asehaš, seavdnjat, čuovgat, čoahkis, bieđggus, guhkki, oanehaš, buorre, heitot, boaris, nuorra , ođas, boaris, maŋit, ovddit, njálggat, bahča, ropmi, čáppat, amas, oahpis, siivui/šiega, hilbat, duohta, gielis, guoros, dievva, falli, njoahci, váttis, álki, goikkis, njuoskkas, váivi, somá, rabas, gitta
Substantiivvat:
soahti, ráfi,dálki, fiertu, ulda, olmmoš, áhkku, áddjá, gáddi, fávli, gávpot, meahcci, buolaš, bivval, vuopmi, duottar, geassi, dálvi, idja, beaivi, eahket, iđit, jogaš, deatnu, suolu, nannán, niehku, duohtavuohta, čálli, lohkki, mánnávuohta, boarisvuohta, sáttomeahcci, arvevuovdi, geassebáiki, dálvebáiki, mokta, suhttu, iđitguovssu, eahketguovssu, láhtti, dáhkki, jođiheaddji, bargi, sisbuvssat, olgguldasbuvssat, olggoš, siskkoš
Vearbbat:
čorget, moivet, čatnat, čoavdit, duolvat, ráinnodit, addit, oažžut, riegádit, jápmit, cahkkehit, jáddadit, nuoladit, gárvodit, coggat, nuollat, ohcat, čiehkat, rahpat, giddet, oastit, vuovdit, vuolgit, boahtit, nohkkat, lihkkat, viežžat, doalvut, čierrut, boagustit, vuoitit, massit, gávdnat, láhppit, orrut, johtit, álgit , geargat, seaivut, girdilit, deavdit, gurret
Advearbbat:
riekta, boastut, eanet, unnit, álggus, loahpas, maŋás, ovddos, vulos, bajás, gávvut, gopmut, dálvet, geasset, davás, luksa, nuorttas, oarjjás, veaháš, ollu, bajábealde, vuolábealde, giđđat, čakčat, iđđes, eahkes, árrat, maŋŋit, veallut, čuožžut, ovdalis, maŋŋelis, gelddolaš, láittas, summal, dárkilit, eanemus, unnimus, áigá, dál, albma, mahkáš, fárrolaga, okto